مهاجرت معکوس چیست (معرفی انواع، دلایل و ارائه آمار)
چرا بعضی از مهاجران دوباره به نقطه شروع، یعنی کشور محل تولدشان برمی‌گردند؟ تقریباً همه ما افرادی را می‌شناسیم که پس از مهاجرت به یک کشور دیگر، دوباره به ایران مهاجرت می‌کنند؛ اگر دلیلش را بپرسید، با مواردی مثل هزینه‌های سرسام‌آور زندگی، موفق نشدن در اخذ اقامت، آلودگی، ازدحام جمعیت یا دلتنگی روبه‌رو می‌شوید. به این پدیده اصطلاحاً «مهاجرت معکوس» گفته می‌شود. در این مطلب از پارسی کانادا به مفهوم، انواع، پیامدها و دلایل مهاجرت معکوس می‌پردازیم.
منظور از مهاجرت معکوس چیست؟
مهاجرت معکوس یعنی کسی که به یک کشور خارجی مهاجرت کرده است، دوباره به کشور مادری خود برمی‌گردد. مهاجرت بازگشتی، هم ارادی (تصمیم شخصی) و هم غیرارادی (دیپورت، اخراج شدن یا انقضای ویزا) انجام می‌شود. در زبان انگلیسی از اصطلاح “Return Migration” برای توصیف این پدیده استفاده می‌شود که به‌معنای «مهاجرتِ بازگشتی» است.
به زبان ساده‌تر، مهاجرت معکوس نتیجه تصمیم شخصی، فشارهای قانونی، تغییر شرایط اقتصادی یا عوامل احساسی است؛ همچنین، معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که ادامه زندگی در کشور خارجی برای فرد، دشوار یا بی‌دلیل می‌شود.
معرفی انواع مهاجرت معکوس
مهاجرت معکوس، به 2 نوع داخلی و بین‌المللی تقسیم می‌شود. در مدل داخلی، فرد از یک شهر به شهر اصلی خودش برمی‌گردد؛ اما موضوع بحث ما یعنی مهاجرت بازگشتی بین‌المللی، به بازگشت افراد از یک کشور خارجی به کشور خودشان مربوط می‌شود. به‌طورکلی، طبقه‌بندی مشخص و رسمی برای انواع مهاجرت برعکس وجود ندارد؛ اما معمولاً دسته‌بندی‌ها بر اساس مدت اقامت، نحوه بازگشت، میزان حمایت و ارادی یا اجباری بودن شکل می‌گیرند.
نگاهی به انواع مهاجرت بازگشتی یا معکوس در سطح بین‌المللی:
۱. بازگشت هدفمند با مدت زمان مشخص
بازگشت، همیشه دائمی نیست و می‌تواند، موقتی باشد. برای مثال، افرادی که به‌عنوان نیروی کار متخصص مهاجرت می‌کنند، برای مدت کوتاهی به کشور خودشان برمی‌گردند؛ در این شرایط، هدف از مهاجرتِ بازگشتی، انتقال تجربیات و مهارت‌ها است. در چنین حالتی، بازگشت مهاجران کاملاً هدفمند و موقتی محسوب می‌شود.
۲. بازگشت ارادی با حمایت یا بدون حمایت
بازگشتِ خودخواسته یا ارادی، زمانی اتفاق می‌افتد که مهاجر، طبق تصمیم شخصی، برمی‌گردد. این نوع بازگشت، گاهی با کمک یا حمایت دولت‌ها یا سازمان‌های بین‌المللی همراه است. گاهی هم هیچ حمایتی از مهاجران نمی‌شود و مسئولیت بازگشت آن‌ها برعهده خودشان قرار دارد.
۳. بازگشت اجباری به سرزمین مادری
در بازگشت اجباری، مهاجران طبق تصمیمات دولتی کشور مقصد، به سرزمین مادری‌شان برمی‌گردند؛ دلایل این نوع بازگشت معمولاً دیپورت شدن و مهاجرت غیرقانونی است.
دلایل مهاجرت معکوس
مهم‌ترین دلیل مهاجرت برعکس، هزینه‌های بسیار زیاد برای زندگی یا ادامه تحصیل است که بسیاری از مهاجران را تحت فشار قرار می‌دهد. در کنار این مورد، عوامل خاصی باعث بازگشت ایرانیان از کشورهای خارجی می‌شوند؛ از جمله:
مهاجرت معکوس از کشورهای مختلف
در بسیاری از کشورها آمار قابل‌توجهی از بازگشت مهاجران دیده می‌شود؛ طبق آمار کمیساریای عالی سازمان ملل (United Nations High Commissioner for Refugees) یا UNHCR، حدود ۲ میلیون مهاجر در سال 2025 به کشور خود بازگشته‌اند؛ همچنین، 28.600 نفر هم از مسیرهای جدید یا برنامه‌های اسپانسری به کشورهای جدید مهاجرت کرده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که بازگشت مهاجران، یک پدیده گسترده و جهانی است.
پیامدهای مهاجرت معکوس
مهم‌ترین پیامد مهاجرت بازگشتی، چالش‌های بازگشت دوباره شخص به جامعه و بازار کار در کشور خودش است. از طرفی، پیامدهای فردی، اقتصادی، اجتماعی و حتی فرهنگی را نباید دست‌کم گرفت؛ از جمله:
سیاست‌های مهاجرت بازگشتی یا معکوس در جهان
سیاست‌های سازمان بین‌المللی مهاجرت (International Organization for Migration) یا IOM، با‌توجه‌به حفظ کرامت انسانی، تصمیم‌گیری آگاهانه و رعایت حقوق بین‌الملل تعریف شده‌اند. در این سیاست‌ها تلاش می‌شود، مهاجران با امنیت کامل به کشورشان برگردند؛ از طرفی، حقوق قانونی کشورها برای بازگشت شهروندان هم در نظر گرفته می‌شود.
بر اساس چارچوب IOM، مهم‌ترین سیاست‌های مهاجرت بازگشتی، شامل موارد زیر هستند:
انواع سیاست‌ها در قبال مهاجرت معکوس ایرانیان
سیاست‌های مهاجرتی برای بازگشت ایرانیان، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و اقدامات دولتی هستند؛ این سیاست‌ها با هدف تسهیل بازگشت، استفاده از ظرفیت‌های مهاجران، یا کاهش فشارهای اقتصادی و اجتماعی طراحی می‌شوند.
در جدول زیر، چند سیاست تشویقی و اجباری را در قبال مهاجرت بازگشتی ایرانیان می‌بینید:
| سیاست‌های تشویقی برای مهاجرت بازگشتی | سیاست‌های اجباری |
|---|---|
| ایجاد تسهیلات شغلی | مسدود کردن حساب‌های بانکی در داخل کشور |
| در نظر گرفتن معافیت‌های مالیاتی یا گمرکی | به رسمیت نشناختن تابعیت دوم |
| حمایت از انتقال دانش و تجربه | در نظر گرفتن اضافه خدمت سربازی برای دانشجویان بین‌المللی بدون ویزای معتبر |
| در نظر گرفتن مؤسسه آموزشی برای تدریس | |
| حمایت از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران | |
| کمک به راه‌اندازی کارگاه‌های شغلی برای اشتغال‌زایی |
نمونه‌های تاریخی از مهاجرت معکوس
معروف‌ترین نمونه تاریخی مهاجرت معکوس، بازگشت میلیون‌ها مهاجر اروپایی به کشورهایشان پس از پایان جنگ جهانی دوم است؛ علاوه‌براین، موارد تاریخی دیگری هم در تاریخ مشاهده می‌شوند که موارد زیر فقط دو نمونه از آن‌ها هستند:
مزایا و معایب مهاجرت بازگشتی یا معکوس
مهاجرت بازگشتی هم مثل هر تصمیم مهمی در زندگی، مملو از فرصت‌ها و چالش‌ها است. مهم‌ترین مزیت این است که افراد به جامعه قبلی برمی‌گردند و دوباره با آدم‌های مهم زندگی‌شان ارتباط می‌گیرند. با‌این‌حال، نباید از چالش‌هایی مثل از دست رفتن تحصیل در دانشگاه‌های معتبر و اقامت در کشورهای پیشرفته غافل شد.
در جدول زیر، بعضی از مزایا و معایب مهاجرت بازگشتی را مشاهده می‌کنید:
| مزایا و فرصت‌های بازگشت | معایب و چالش‌های مهاجرت بازگشتی |
|---|---|
| ارتباط دوباره با اعضای خانواده | حقوق و دستمزد کم در بازار کار |
| کاهش فشار روانی و دلتنگی | نیاز به سازگاری دوباره با فرهنگ و ساختارهای اجتماعی ایران |
| استفاده از تجربیات و دستاوردهای بین‌المللی در خاک ایران | کمبود فرصت‌های شغلی با درآمد کافی |
| مدیریت هزینه‌های زندگی | فشار اقتصادی برای شروع زندگی از صفر |
| راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید با سرمایه کافی و تجربه بین‌المللی | نارضایتی از تفاوت سطح خدمات عمومی |
مهاجرتِ «موفق» را تجربه کنید و با آگاهی تصمیم بگیرید!
مهاجرت معکوس معمولاً نتیجه تغییر شرایط، نیازهای جدید یا تصمیم درست برای ساختن آینده بهتر است. مهم‌تر از همه اینکه بازگشت به معنای «شکست» نیست و می‌تواند، یک شروع دوباره باشد. افرادی که آگاهانه و با برنامه‌ریزی دقیق به ایران برمی‌گردند، تجربیات ارزشمندشان را به‌کار می‌گیرند و مسیر تازه‌ای را می‌سازند. اگر قصد مهاجرت یا بازگشت به وطن را دارید، بهترین راه این است که با اطلاعات کامل و مشاوره درست اقدام کنید. برای دریافت مشاوره تخصصی برای مهاجرت یا بازگشت، با ما در موسسه مهاجرتی پارسی کانادا تماس بگیرید؛ همچنین، با تکمیل فرم درخواست مشاوره زیر، منتظر تماس همکاران ما باشید!
کنارتان هستیم. کافیست فرم مشاوره را پر کنید.
فیلد های "*" اجباری هستند
سوالات متداول
خیر؛ بازگشت به کشور می‌تواند، یک تصمیم آگاهانه، اقتصادی یا خانوادگی باشد. بسیاری از افراد با هدف شروع یک مسیر تازه و بهبود کیفیت زندگی خود برمی‌گردند.
بله؛ اما بازگشت معمولاً به‌دلایل خاصی مثل هزینه‌های بالای زندگی، دلتنگی یا تغییر اولویت‌های شخصی اتفاق می‌افتد. با‌این‌حال، بسیاری از ایرانیان پس از بازگشت، تجربه مثبت خود از کانادا را حفظ می‌کنند؛ حتی بسیاری از افراد دوباره برای اخذ ویزاهای جدید برنامه‌ریزی می‌کنند.
بازگشت به کشور مادری، چالش و محدودیت دارد؛ مخصوصاً برای ورود به بازار کار یا پیدا کردن شغل با درآمد کافی. اما با برنامه‌ریزی و کسب اطلاعات درست می‌توان این فرایند را آسان و با کم‌ترین چالش انجام داد.
بله؛ بسیاری از افراد پس از یک دوره استراحت، برنامه‌ریزی و ارزیابی دوباره، برای مهاجرت دوباره اقدام می‌کنند. یادتان باشد که «بازگشت»، مانعی برای مهاجرت دوباره نیست!
در بسیاری از موارد بله؛ زیرا کودکان حساسیت بیشتری نسبت به پیدا کردن دوست، عادت کردن به محیط مدرسه، زبان و جامعه جدید دارند. البته، حمایت خانواده و برنامه‌ریزی مناسب، همه این مشکلات را به حداقل می‌رسانند.
آیا سوالی دارید؟